Kinga w Krainie Czarów

KOSTIUMY I REKWIZYTY INSPIROWANE POWIEŚCIĄ „ALICJA W KRAINIE CZARÓW” ORAZ KULTURĄ HISZPANII*

„Alicja w Krainie Czarów” – powieść, która po raz pierwszy pojawiła się 147 lat temu, będąca źródłem inspiracji dla wielu twórców, stała się również punktem wyjścia dla młodej artystki – Kingi Bagnowskiej. Artystka podjęła próbę zaprojektowania rekwizytów, a także kostiumów dla wybranych bohaterów tej niezwykłej książki Lewisa Carrolla. Autorka podeszła do tematu bardzo osobiście: „W życiu spotykamy wielu ludzi – niezwykłych, jak te postacie pojawiające się na drodze Alicji. Każdy z nich jest inny, skomplikowany, przepełniony lękami i ograniczeniami lub odwagą i życiową mądrością. Każdy z nich miał swoją historię, bagaż doświadczeń. Każdy z nas ma w sobie ukrytą małą Alicję, rozumną dziewczynkę, pełną odwagi i strachów buntowniczkę.” Niczym żądna przygód Alicja – artystka wyruszyła w podróż do Alicante w Hiszpanii, gdzie, jak sama opisuje, nie ma dnia bez słońca. Magia tego miejsca o bogatej kulturze, orientalnej ornamentyce, zwyczajach tętniących życiem i radością, zaowocowała licznymi inspiracjami przy pracy nad projektami kostiumów i rekwizytów dla bohaterów powieści: „(Hiszpania) Była dla mnie jak Kraina Czarów. Ulice, miejsca, w których byłam, stroje, wachlarze, ornamenty, hiszpańska spontaniczność były inspiracją przy wymyślaniu kreacji.” Autorkę urzekły w Alicante liczne graffiti, niezwykłe kolory, szczególnie widoczne w nietypowych kafelkach, którymi pokryte są balkony, wejścia oraz wnęki okienne, a czasem nawet całe ściany. Ta różnorodność otaczającej rzeczywistości Alicante w połączeniu z powieścią „Alicja w Krainie Czarów”, która balansuje na pograniczu jawy i snu, zgrały się ze sobą doskonale w projektach artystki.

Spotkanie świata fantazji poprzez lekturę książki i próba skonfrontowania go z bogatą wizualnie, barwną rzeczywistością Alicante, oferującą liczne bodźce wizualne dla pobudzanej dwojako wyobraźni artystki, dało niezwykły efekt końcowy. Kinga starała się wniknąć w wewnętrzny świat bohaterów książki, poznać i zrozumieć ich na swój sposób, a jednocześnie jej celem była również chęć skomunikowania się poprzez stroje i rekwizyty, najpierw z aktorami, a później także z potencjalną, przyszłą widownią.

Kostiumograf za pomocą kostiumów opowiada historię postaci, które poddaje analizie psychologicznej, próbuje poznać i zrozumieć, szczegółowo zapoznając się najpierw z tekstem, będącym pierwszym punktem odniesienia. Kinga Bagnowska, wychodząc od tekstu powieści, wykreowała wygląd głównych postaci poprzez opracowanie koncepcji strojów, fryzur i rekwizytów. Tym samym stworzyła swoją własną opowieść o bohaterach – dookreśliła ich, umieściła w kontekście powieści a jednocześnie wprowadziła nowy kontekst czasu i miejsca, uwspółcześniając na swój sposób opowieść zawartą w książce. Artystka kierując się dewizą, że kostiumy same w sobie również „grają”, zaznacza: „Kostiumy są niezwykle ważnym narzędziem pracy każdego aktora. Pomagają wydobyć niuanse postaci, poczuć ją, dopełnić. Odkrywają emocje, czasem są kluczem skrywającym symbole. Kostiumy są bezsłowną opowieścią o życiu, doświadczeniach, osobowości bohatera.”

KOSTIUM ALICJI : Kostium głównej bohaterki odzwierciedla realny świat, gdyż jest ona jedyną postacią z rzeczywistego świata. Inspirację dla niego stanowi tradycyjny hiszpański strój „novia alicantina”(prestiżowy tytuł Królowej Alicante przyznaje specjalna komisja – nadawany jest on podczas Święta Ognia jednej z mieszkanek miasta). Kostium bohaterki nie jest przerysowany a raczej stonowany, aczkolwiek artystka strojem Alicji chciała oddać jej niesforną naturę. Spódnica, nawiązując do bogatego wzornictwa hiszpańskich kafli, zszyta jest z różnych pasów materiałów. Jej długość można dostosowywać do zmian wzrostu Alicji za pomocą wszytych, materiałowych szyn poprzez ściąganie ich w talii. Buty Alicji to espadryle – tradycyjne buty hiszpańskie, na których artystka wyszyła kolorowymi nićmi ważki i owady napotkane w Hiszpanii.

KOSTIUM BIAŁEGO KRÓLIKA : Głównym akcentem stroju jest kolorowa kamizelka Królika, gdyż to ona skupia na sobie spojrzenie Alicji, dla której postać ta jest łącznikiem między światem realnym a zaczarowaną krainą. Kamizelka ukazuje pełne przepychu bogactwo różnorodnych elementów: wyszyte ręcznie kolorowe nici, przeplatają się z różnego rodzaju koralikami i rozmaitymi dodatkami, które przypominać mają widzom o znalezionych podczas podróży pamiątkach. Inne części kostiumu to zwiewne, zielono- szare spodnie w stylu alladynek. Poplamione zostały białą farbą aby oddać charakter postaci – nerwowej, chaotycznej, wyróżniającej się niedbalstwem. Dodatkowe, ważne elementy to uszy i jednopalczaste rękawiczki, których biel przełamana została zielono-szarą farbą. Do tych elementów wykorzystany został także tiul, który dodaje pewnej zwiewności postaci.

KOSTIUM KRÓLOWEJ KIER : Punktem wyjścia dla kostiumu tej postaci były suknie flamenco z falbanami i trenem. Wybór ten ma odzwierciedlać charakter Królowej: bezwzględny, nielogiczny i z łatwością osądzający innych. Dodatkowo wybór koloru czerwonego świadczy o ognistym temperamencie władczyni. Cała suknia została potraktowana niczym dziecięcy rysunek, przypominając o tym, że Królowa to tylko karta do gry. Artystka nałożyła na siebie kilka warstw różnych odcieni czerwonego tiulu, które przeszyte są w ekspresyjny wzór czarną i czerwoną nicią, nawiązując do niesfornego, dziecięcego rysunku.

KOSTIUM SZALONEGO KAPELUSZNIKA : Przez kostium tego bohatera objawia się jego nonszalancja i zachwianie tożsamości. To szalony filozof, oderwany od rzeczywistości, w której żyje. Inspiracją do tego kostiumu dla autorki była obecna moda panująca na hiszpańskich ulicach – połączenie ekstrawagancji z elegancją. Zabawa kolorami, dodatkami, łączeniem różnych, pozornie niepasujących do siebie elementów. Główny akcent kostiumu to długi płaszcz w kolorze fuksji, o tkaninie flokowanej w orientalne wzory. Reszta stroju to żółte, krótkie spodenki założone na pasiaste, czarno-białe legginsy. Całość stroju dopełnia kapelusz, przypominający bezpośrednio o profesji tej postaci.

Zaprojektowane i wykonane przez autorkę do pracy dyplomowej rekwizyty są nieodłącznym elementem kostiumów i stanowią rodzaj klucza do pełnego odbioru poszczególnych postaci: „W pracy poruszam również kwestię rekwizytów. Rozważam ich pozycję na scenie. Aktor dzięki rekwizytom może hipnotyzować widownię. W rękach aktora, nie są już tylko zwykłym przedmiotem, mogą opowiedzieć jakąś historię, przekazać myśl.” Artystka czerpie garściami z kultury Hiszpanii – wachlarze, tradycyjne stroje, klasyczna biżuteria, bogactwo kolorów, zwyczaj sjesty. Sięga także do pomysłu jaki zaproponowali kiedyś artyści awangardy, mi.in. surrealiści, z zamiłowaniem wykorzystujący w swych pracach lalki, zestawiający gotowe już elementy w zaskakujący sposób, tworząc pierwsze „ready-made”. Rekwizyty bohaterów powieści stworzone zostały z materiałów wtórnych (recycling) co miało podkreślić pewien „klimat absurdu” panujący w powieści Lewisa. Użyte materiały to przedmioty niekompletne, znalezione, na pozór bezużyteczne, ale w nowym zestawieniu zyskują inny, zaskakujący sens. Autorka wykonała siedem obiektów, które najbardziej oddają jej zdaniem charakter postaci oraz podkreślają ich koloryt i symbolikę: perły Alicji, wachlarz Białego Królika, szkatułka z zaczarowanym ciastkiem, zegar i brosza Kapelusznika, korona i berło Królowej Kier.

PERŁY ALICJI : To duże nieregularne perły, które przypominać mają o arystokratycznym pochodzeniu bohaterki. Ponadto symbolizują ambiwalencję położenia postaci Alicji – kogoś kto jest jeszcze beztroskim dzieckiem a jednocześnie wkracza w burzliwy okres dojrzewania. W tym przypadku inspiracją była bogata i wyrazista hiszpańska biżuteria, jednakże dla przełamania jej dostojności a także zainspirowana muralami-wierszami, artystka namalowała na nich napisy w języku hiszpańskim: „Tu puedes con todo” („Możesz wszystko”) i „Todo es posible si lo intentas” („Wszystko jest możliwe jeśli wierzysz.”).

WACHLARZ BIAŁEGO KRÓLIKA : Rekwizyt Królika, który gubi ten przedmiot na początku powieści autorka potraktowała w absurdalny sposób. Nie spełniając swojej praktycznej funkcji, jedynie umowną formą nawiązuje do kształtu wachlarza. Rekwizyt składa się z fragmentu starej, drewnianej laski, zakończonej głową kaczki, odlanej z mosiądzu. W drewnianym fragmencie umieszczone zostały pręty parasola owinięte kolorowymi nićmi, nawiązującymi do typowych, intensywnych kolorów, które kojarzą się autorce z Hiszpanią.

SZKATUŁKA Z ZACZAROWANYM CIASTKIEM : Przedmiot przywołujący skojarzenia z postacią Alicji, kryje w sobie magiczne ciasteczko. Wygląda ono rzeczywiście jak tradycyjne ciastko, kojarzące się autorce ze smakiem dzieciństwa, wypiekane przez mamę lub babcię. Po zjedzeniu ciastka Alicja urosła, natomiast artystka dla kontrastu pomniejszyła rekwizyt bohaterki. Na szkatułkę składa się: szklana bańka, ciasteczko i podstawka z napisem: „comerme” („zjedz mnie”). Inspiracją dla przedmiotu były wystroje hiszpańskich cukierni i sposób prezentowania tam słodkości.

ZEGAR KAPELUSZNIKA : Kapelusznik kojarzy się artystce z rozprawami na temat „czasu” stąd przyporządkowanie tego przedmiotu tej właśnie postaci. Tarcza zegara powstała z połączenia dwóch talerzyków, ułożonych jeden na drugim, w które wmontowany został mechanizm zegarowy. Jedną ze wskazówek stanowi półkole z miedzianej blachy natomiast drugą nóżka porcelanowej lalki. Poruszające się wskazówki wskazują nieokreśloną bliżej godzinę. Inspiracją dla powstania tego przedmiotu był dla artystki obyczaj hiszpańskiej sjesty, w którym artystka dostrzegła podobieństwo z popołudniową herbatką z „Alicji w Krainie Czarów”. Wrażenie jakby czas stanął w miejscu podczas tej kilkugodzinnej przerwy, przywodzi na myśl osobę Kapelusznika, który w powieści jest postacią uwięzioną w pętli czasu.

BROSZA KAPELUSZNIKA : Rekwizyt ten zdradza pewną ekstrawagancję szalonej postaci Kapelusznika. Brosza to masywny obiekt przywołujący rzemieślniczą profesję bohatera. Broszka składa się z porcelanowych rączek lalki, oprawionych w mosiężne, pozłacane skuwki, które zostały ozdobione koronkowymi mankietami. Z tymi elementami połączone są łańcuchy wykonane ze spiętych ze sobą agrafek. Inspiracją dla tego przedmiotu były tradycyjne, hiszpańskie, męskie broszki – kokardy z medalikiem Matki Boskiej, wpinane na wysokości piersi.

KORONA KRÓLOWEJ KIER : Korona Królowej nawiązuje do tradycyjnych hiszpańskich wachlarzy. Tworzą go pozaginane w harmonijkę karty do gry, podziurkowane w motyw serca i przyozdobione wyciętymi z papieru, czerwonymi sercami kier. Dzięki temu zabiegowi powierzchnia wachlarza nabiera przestrzenności. Ta papierowa konstrukcja przymocowana jest do metalowego grzebienia, który wpina się we włosy jak w tradycyjnym stroju Hiszpanek. Z rozmysłem artystka nie użyła tutaj, tak jak i w przypadku berła, szlachetnych materiałów aby podkreślić charakter postaci Królowej, której rządy, oparte na strachu, są kruche i nietrwałe a sama postać Królowej nazwana została przez główną bohaterkę jedynie kartą do gry, nietrwałą materią.

BERŁO KRÓLOWEJ KIER : Insygnia władzy Królowej zostały wykonane z drewna, szkła, papieru oraz żywicy. Rękojeść to porośnięta mchem gałąź, przyozdobiona czerwonymi cyrkoniami. Do tego elementu przymocowana została szklana bańka, w której znalazły się wycięte z kart kier serca, przemieszczające się wewnątrz bańki wraz z poruszeniem berłem przez Królową. Rekwizyt wieńczą odlane z żywicy kurze łapki. Berło to przedmiot, poprzez który Królowa wydaje wyroki śmierci na swoich poddanych – jest nierozłącznie związany z rysem charakterologicznym tej negatywnej postaci.

W podsumowaniu pracy dyplomowej Kinga Bagnowska podkreśla swoje autentyczne zauroczenie powieścią „Alicja w Krainie Czarów” i wpływ jaki wywarła ta książka przede wszystkim na jej artystyczną drogę: „Niewątpliwie, dzieło to prowokuje do myślenia, szukania, przełamywania schematów w myśleniu, działaniu i tworzeniu. Staje się drogą wychodzenia ponad to, co widać na powierzchni, by zobaczyć więcej i głębiej. Alicja w Krainie Czarów jest dla mnie podróżą w głąb siebie, w sens mojego życiowego powołania, mojej tożsamości w twórczości i w życiu. Historia Alicji jest próbą mierzenia się z własnymi lękami, poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie kim jestem? Jej wartość ma uniwersalny i niezwykle szeroki wymiar, w którym odnajduję swoje miejsce, na nowo.”

Tekst: Iwona Ostańska

* Rekwizyty i kostiumy zrealizowane przez Kingę Bagnowską to efekt końcowy pracy dyplomowej, obronionej na ASP w Łodzi. Poszczególne jej części zostały napisane pod kierunkiem prof. dr hab. Andrzeja Bossa, dr Izabeli Stronias oraz część dotycząca prac rzeźbiarskich, których nie obejmował ten artykuł, pod kierunkiem dr hab. Tomasza Kowalczyka.